Makine eğitimi sitesi olarak, Makine teknik resim bölümündeki bu yazımızda, Ölçü toleranslarının teknik resimde gösterilmesi konusunu işleyeceğiz. Ölçü toleransları sembollerle veya rakamlarla nasıl gösterilir? Birleşik parçalara ait toleranslar nasıl gösterilir. Toleransların tabloda gösterilmesi gibi konulara değineceğiz.
Çizgisel boyutlara ait toleransların gösterilmesi
Çizgisel boyutlara ait toleranslar teknik resimde nasıl gösterilir bir kaç adımda işleyelim.
Toleransların sembollerle gösterilmesi
Tolerans verilecek kısma ait ölçü çizgisi üzerinde bulunan, esas ölçünün yanına yukarıda solda gösterildiği gibi ya tolerans sembolü konur ya da sağ taraftaki şekilde gösterildiği gibi sembolden sonra parantez içinde sapma değerleri mm. olarak verilir. Sapma değeri rakamları, esas ölçü rakamlarından daha küçük boyutlu olarak, sapmanın üst değeri üste, alt değeri ise alta gelecek şekilde yazılmalıdır.
Toleransların rakamlarla gösterilmesi
Toleransın sapma değerleri direkt olarak esas ölçünün yanına, daha küçük boyutlu rakamlarla, üst değeri üste gelecek şekilde ve mm olarak yazılır. Sapma değerlerinden biri sıfır ise sıfır rakamı ile gösterilmelidir.(yukarıdaki şekil)
Simetrik toleransların gösterilmesi
Toleransa ait sapmaların mutlak değerleri Birbirine eşitse, sapmanın değeri esas ölçünün yanına ± işaretinden sonra yazılan tek bir rakamla belirtilmelidir.
Ölçü sınırlarının gösterilmesi
Toleransa ait sapma değerlerinden + değerde olan esas ölçü ile toplanıp en büyük ölçü olarak üst kısma. – değerde olanı da esas ölçüden çıkarılarak en küçük ölçü olarak alt kısma yazılabilir. Yukarıdaki şekilde, esas ölçüsü 30 mm, sapmaları + 0,1 ve -0,1 olan bir boyutun ölçü sınırlarının gösterilişi verilmektedir.
Bir yönden sınırlanan ölçünün gösterilmesi
Boyutun sadece bir yönde sınırlandırılması yetiyorsa bu boyut min ya da max işaretlerinden biri ile gösterilmelidir.
Birleşik parçalara ait toleransların gösterilmesi
Birbirine geçmiş dişi ve erkek parçaların toleranslarını belirtmek için yukarıdaki şekilde gösterildiği gibi uygulanmalıdır. Bu gibi göstermelerde deliğin boyutu, milin boyutunun üzerine yazılmalıdır.
Toleransların tabloda gösterilmesi
Resim üzerinde tolerans değerlerini yazmak için yeterli yer yoksa veya çok fazla tolerans gösterilmek istendiğinde, tolerans değerleri yukarıdaki şekilde gösterildiği gibi resim kağıdının uygun bir yerine çizilen bir tablo yardımıyla verilebilir. Bu yapıldığında karmaşık bir çok belirtme önlenir, resim sade ve daha anlaşılır hale gelir, zamandan kazanılır ve hata yapılmasına meydan verilmemiş olur. Resim üzerine ilgili boyutların tolerans değerleri sembollerle gösterilir, tabloda da bu sembollerin sayısal değerleri veya ölçü sınırları verilir.
Toleransı verilmemiş boyutlar
Makina resimlerindeki bütün boyutlarda prensip olarak toleranslar belirtilmelidir. Ancak alıştırmalarla ilgisi bulunma-yan ve özel bir doğruluk derecesine gereksinme göstermeyen boyutlar için tolerans “toleransı belirtilmemiş boyutlar”a uygulanacak toleranslar adı altında yalnız bir yerde basit bir not halinde belirtilir.
Yukarıdaki şekilde doğrusal boyutlarda işleme niteliklerine göre izin verilen sapmalar verilmiştir. Bu sapmalar toleransı belirtilmemiş boyularda uygulanacak toleransları vermektedir.