Basınç Yayı (Baskı yayı)
Makine elemanlarından sıklıkla kullanılan basınç yayı ,basma yayı ya da baskı yayı adlarıyla da bilinir.Bu yazımızda basınç yayı hesabı.basınç yayı çizimi ,basınç yaylarının elemanları ve formüllerine göz atacağız .
Basma yayları piyasada ,özelliklerini kaybetmeden karşılayacakları yük miktarına göre ,sert ,orta sert ,yumuşak gibi kategorilendirilirler ve çoğunlukla yay imal eden firmalar bu kategorileri renklerle ifade eder .Yani genellikle ,yaylar sertlik derecelerine göre değişik renklerde imal edilir.
Yuvarlak kesitli helisel basınç yayları, kesiti yuvarlak olan yay tellerinin bir malafa etrafında sıcak veya soğuk olarak helisel bir şekilde sarılmasıyla yapılırlar.
Baskı kuvvetini karşılayan bu yayların uç kısımları açık veya kapalı, taşlanmamış veya taşlanmış olmak üzere genelde 4 çeşitte isteğe bağlı olarak üretilir.
Aşağıdaki şekilde, uç kısımlarının durumlarına göre helisel basınç yayları verilmektedir.
Helisel basınç yayları genellikle uçları kapalı olarak yapılırlar. Bu kısımlar yayın dik olarak oturmasını sağlamak için taşlanır. Bu taşlama, yayın üstünden bakıldığında sarım çapını 3/4’ünü kapsayacak şekildedir.
Yay hesaplarında kullanılan ve resimlerde gösterilen yay toplam sarım sayısı, yay blok boyu ve serbest yay blok boyunun yay uç durumlarına bağlı olarak formülleri yukarıdaki tabloda verilmektedir.
Basınç yayı teknik resim çizimi
Helisel basınç yayları, resimlerde, özellikle montaj resimlerinde görünüş olarak aşağıdaki şekil (a) da verildiği gibi, kesit görünüş olarak , aşağıdaki şekil (b) de verildiği gibi, sembolle gösterilmek istendiği zamanda (c) de verildiği gibi gösterilmelidir. şekillerde, yay telinin oluşturduğu helis bir eğri şeklinde olduğu halde bu kısımlar düz olarak çizilirler. Bu tür yayların şekil ve ölçüleri TS 1440’ta standartlandırılmıştır.
Yayın tel çapı, tarama çizgilerini göstermeyecek kadar küçükse içi siyaha boyanarak gösterilebilir Sembolle göstermeye, ancak yer darlığı nedeniyle yayın görünüş veya kesit görünüş olarak çizilememesi durumunda başvurulmalıdır. Standart helisel basınç yayları ortalama çap (Dm) tel çapı (d) ve serbest yay boyu (Lo) ile gösterilir. Örneğin Dm– 50mm d= 4mm Lo= 150mm olan basınç yayı “Basınç Yayı 50x4x150 TS 1440/1“ şeklinde gösterilir.
Bir helisel basınç yayının yapım resmi yukarıda verilmektedir. Bu tür yayların yapım resmi çizilirken, yayı oluşturan bütün sarımların çizilmesine gerek yoktur. Sadece baştan ve sondan birkaç sarım çizilir ve bunların arası eksen çizgileriyle birleştirilir.
Basınç yayı çiziminde bulunması gerekli ölçüler şunlardır:
Dış çap (Da) veya iç çap (Di) ölçüleri,
Ortalama çap (Dm) ölçüsü,
Yayın serbest boyu (Lo),
Yay tel çapı (d),
Yayın eksene paralel max. sapması (e1),
Yayın eksene dik max. sapması (e2),
Oturma yüzeyi açısal değeri (270° + 60°).
Resmin yanında bulunması gereken açıklamalar şunlardır:
Toplam sarım sayısı (ig),
Aktif (çalışan) sarım sayısı (if),
Helis yönü (sağ veya sol),
Yay telinin açılmış durumdaki uzunluğu (L),
Adım (h),
Yük uygulama frekansı (n),
Yay gereci,
Max çalışma sıcaklığı (t),
Malafa çapı,
Sertleştirme veya kaplama işlemleri, varsa diğer yüzey işlemleri,
Diğer özel ayrıntılar :
Eğer gerekirse yaya ait kuvvet diyagramı çizilerek bu diyagrama ait şu ölçüler gösterilir.
Yay işletme kuvveti (Pı) ve buna it uzunluk (Lı),
Kabul edilebilen yük (Pn) ve buna ait uzunluk (Ln),
Blok boyu, başka bir deyişle en fazla basılma sonundaki uzunluk (Lbl),
çalışan sarımlar arasındaki en küçük aralıkların toplamı (Sa)
