Teknik Resimde Şekil ve Konum Toleransları

Teknik resim dersleri şekil ve konum toleransları ile devam ediyor. şekil ve konum toleranslarını, sembolleri ve teknik resimde nasıl gösterileceklerini bu bölümde işleyeceğiz.

Parça üretiminde uygunluk sağlamak için boyut toleransları ile birlikte ayrıca şekil ve konum toleransları kullanılır. Buna ait standartlar TS 1304’te verilmiş olup teknik resimler üzerinde şekil ve konum toleranslarının (Şekil, yön, konum ve yalpalama) sembolleme ve gösterme ilkelerini kapsar. Bu toleranslama yönteminin esas amacı, işlemenin ve birbirleri arasındaki değişebilmenin kusursuz koşullarını sağlamaktır.

Tolerans bölgesi tanımı: Bir geometrik elemanın (nokta, çizgi, yüzey veya orta düzlem) bir şekil veya konum toleransı, bu elemanı içine alan bölgeyi tanımlar, Toleranslanmış özelliğe ve bunun ölçülendirme tarzına göre:

• Bir daire içindeki boşluğun,
• Yuvarlak bir halka alanın,
• Paralel iki çizgi veya paralel iki doğru arasındaki alanın,
  
• Bir kürenin içindeki boşluğun
• Bir silindirin içindeki veya ortak eksenli iki silindir arasındaki boşluğun,
• Paralel iki yüzey veya paralel iki düzlem arasındaki boşluğun,
• Bir dikdörtgen pirizmanın içindeki boşluğun herbiri tolerans bölgesini tanımlar.

Referans elemanı: Kendisine göre yön, konum ve yalpalama toleransları verilen elemana, referans elemanı denir. Bir referans elemanının şekli, amacına uygun olarak kullanılabilmesi bakımından yeteri derecede doğru olmalıdır.

Şekil ve konum toleransları sembolleri

Şekil, yön, konum ve yalpalama toleranslarının herbiri yukarıdaki tabloda verildiği gibi bir sembolle gösterilmektedir

Şekil ve konum toleransları sembollerinin resimler üzerinde gösterilmesi

Tolerans çerçevesi:

Gerekli göstermeler, iki veya bazen üç göze ayrılmış bir dikdörtgen çerçeve içine yazılır. Bu gözler içine soldan sağa doğru sırasıyla,

• Tolerans uygulanması gerekli özelliğin sembolü (bu semboller yukarıdaki  tabloda verilmiştir.
• Çizgisel ölçülendirme için, kullanılan birimdeki (Türkiye ve Avrupa’da mm) toleransın değeri (toplam değer), (bu değer, tolerans bölgesi daire veya silindir olursa 0- veya küre olursa “küre 0” işaretlerinden sonra gelir)
• Gerektiğinde referans eleman veya elemanlarını belirtmeye yarayan harf veya harfler yazılır.

Tolerans çerçevelerinin toleranslı elemana birleştirilmesi:

Tolerans çerçevesi, ucunda bir ok bulunan işaret çizgisi ile bu okun ucu, Tolerans, çizgiye veya yüzün kendisine uygulanıyorsa, elemanın çevresi üzerine veya çevrenin uzantısı üzerine (fakat bir ölçü çizgisine değil) gelmek suretiyle toleranslı elemana birleştirilir 

Tolerans, eksene veya ölçülendirilmiş kısmın orta düzlemine uygulandığında, ölçü çizgisinin uzantısında bağlantı çizgisi üzerine gelmek suretiyle toleranslı elemana birleştirilir

Tolerans bölgesi, dairesel, silindirik veya küresel değilse bunun genişliği, toleranslı elemana toleransın çevresini birleştiren çizginin ucundaki okun yönünde bulunur.

Şekil ve konum Toleranslarında Referans Elemanlarının belirtilmesi

Referans elemanı veya elemanları, içi dolu bir üçgenle son bulan bir işaret çizgisi ile belirtilir ve sözkonusu üçgenin tabanı, Referans elemanı çizgi veya yüzeyin kendisi ise, elemanın çevresi veya çevrenin uzantısı üzerine konur (bir ölçü çizgisi üzerine değil),

Referans elemanı eksen veya orta düzlemin ölçülendirilmiş kısmı olduğunda, bağlantı çizgisi ve ölçü çizgisi uzantısı üzerine konur. (Yukarıda)

Tolerans, herhangi bir yerde bulunan belirtilmiş bir uzunluğa uygulanıyorsa, bu uzunluğun değeri, toleransın değerinin sonuna, eğik bir çizgi ile ayrılmış olarak eklenmelidir. Bir yüzey olması halinde ise, ayni gösterme kullanılır. Bu, toleransın her konum ve her yönde uzunlukları belirtilmiş bütün çizgilere uygulanacağı anlamına gelir. (Yukarıda)

Tam bir elemanın toleranslanmasında, aynı cinsten fakat daha küçük bir tolerans belirli bir uzunluğa aitse, bu ikinci tolerans birincinin altına yazılır.(yukarıda)

Toleransı, elemanın yalnız bir kısmına uygulamak gerekiyorsa, bu kısım yukarıda gösterildiği gibi ölçülendirilir

Toleranslı elemana, referans elemanına veya her ikisine uygulanan en çok malzeme koşuluna-göre, ya tolerans değerinin sonuna ya referans değerinin sonuna ya da her ikisinin sonuna yerleştirilmiş (M) sembolü ile gösterilir. (Yukarıda)

Bir eleman için konum veya herhangi bir şekil toleransları bahis konusu ise, konumu veya şeklin kendisini belirten ölçüler toleranslanmış olmamalıdır. Bir eleman için eğim toleransları bahis konusu ise, açının kendisini belirten ölçüler toleranslanmış olmamalıdır. Bu anma ölçüleri çerçeve içine alınır.

ilgili gerçek boyutlar yalnızca belirli konum, herhangi bir şekil veya eğim toleransları ile sınırlanırlar.

Bir çizelge ile ölçüleri verilen resimler üzerinde Şekil ve konum toleransları, tolarens çerçevesinin ikinci gözünde küçük harflerle gösterilmelidir. Toleransların değeri ölçü çizelgesinde verilmelidir 

Değişik olarak, her toleransa ait göstermeler resim üzerinde ayrı, ayrı gösterildiği gibi bunları bir çizelgede gruplamak mümkündür. (Yukarıda)

İlgili Yayınlar

• Delik ve Mil Toleransları
• Geometrik Ölçülendirme ve Toleranslandırma
• Geçme Toleransları ve Tolerans Çiftleri – Ders 3
• Makinecilikte Tolerans terimleri ve anlamları
• TOLERANS NEDİR ? Toleranslar ders 1
• Tolerans bölgeleri seçimi ve Alıştırmalar