Malzeme bilgisi bölümümüzde bu yayınımızı plastiklerin kullanım alanları konusuna ayırdık. Plastiklerin Sanayide, endüstrinin çeşitli alanlarında, ev eşyalarında, yaşamımızın değişik alanlarındaki kullanımına örnekler vereceğiz ve hangi plastiğin nerede kullanıldığını inceleyeceğiz.
Plastiklerin Kullanım alanları
Mühendisin, teknikte yapay gereçler kullanarak yaptığı çalışmalar sırasında bu yeni gereçle ilgili (daha önce söz edilen) özelliklerin, yalnız gerece bağlı olmadıkların bilmesi ve işleme yöntemleri ile biçimlendirme çeşitlerine göre de değiştiklerini göz önünde tutması gerekir. Plâstik gereçler, bilinen demir ve demir olmayan gereçlerden bu özellikleriyle ayrılır. Metal endüstrisinde kullanılan enjeksiyon döküm yöntemleri ile yapay gereçlerin enjeksiyon tekniği çok kez karşılaştırılır. Metaller, enjeksiyon edilirken yapay gereçlerden çok daha değişik bir durum gösterdiğinden, bu karşılaştırmanın yapılması doğru olmaz.
Birçok durumlarda çeşitli plâstiklerden oluşturulan karışımların kullanılması olanağı yoktur. Ayrıca karışımda kullanılan plâstiklerin özelliklerini, karışım içinde aynen koruyacakları düşünülmemelidir. Ancak karışım dolayısıyla yepyeni bazı özelliklerin oluşup oluşmadığını da denetlemek gerekir. Diğer taraftan plâstiklerin temel özelliklerinin, karışım dolayısıyla değişip değişmediği de son olarak incelenir.
Aydınlatma Lambalarında Plastiklerin kullanım alanları
Plâstikler bugün büyük ölçüde aydınlatma lambalarında ve bu lambalarda ışık yansıtıcısı olarak kullanılır. Aydınlatma lambaları artık yalnız plastik konstrüksiyonlarla yapılmaktadır. Gereç olarak, selüloz asetat, PVC veya Akril camı kullanılır. Bu kaplama gerecinin kendine özgü özelliği, ışığı bir köşeye iletebilmesidir.
Akril camının ışık geçirme gücü % 92, yoğunluğu 1,2 24 saatte su emmesi % 0,17, çekme gerilmesi 7,5 kg/mm2 ve esneklik modülü 300 kg/mm2 olarak verilmiştir.
Elektrik Endüstrisinde Plastiklerin kullanım alanları
ELEKTRİK ENDÜSTRİSİ Plâstikler bu alanda uzun yıllardan beri evlerimizdedir. Prespan, elektrik akımı na karşı çok iyi bir yalıtma gerecidir. Fenoplastlar ve bundan yapılan kaplama maddeleri, elektrik tabloları, bağlantı kutuları, kollar, kıvılcım odaları vb. yerlerde çok geniş olarak kullanılır. Örneğin elektrik prizlerinde. Siyah renkli prizlerde fenolplâstikleri, açık renklilerde ise Aminplâstikleri kullanılır.
Fenolplâstiklerinin kötü tarafı, bir elektrik arkında parçanın üst yüzeyinde kömürleşme yaparak akım atlamasına yol açmasıdır. Ayrıca kömürleşme olan noktalarda kırılma dayanımı da oldukça düşmektedir. Çoğunlukla normal atölye geriliminde bile, parçanın üst yüzeyinde biriken metal tozları bir atlama için yeterli olabilmektedir. Bu yüzden birçok durumlarda, termoplâstik yapay gereçler yerine bu gibi amaçlarda daha iyi sonuç veren Polistrol kullanılır.
Kutu şeklindeki kapalı donanımlarda, kumaşla kuvvetlendirilmiş fenolpres maddeleri kullanılır. Plâstik örtülü elektrik santralları, dökme demir veya saç konstrüksiyonlardan daha küçük ve daha hafif olmakla beraber, görünüşleri de daha güzeldir.
Elektrik kablosu ve iletken endüstrisinde, PVC ve Polietilen (Yüksek frekans iletkenlerinde) geniş olarak kullanılır. Daha yüksek özellik istenen yerlerde polistrol kullanılır. Bu gereç köpürtülerek dielektrik sabit sayısı 2,2 den 1,08 ‘e düşürülür. (Havanın dielektrik sabit sayısı 1,0 dlr). Birçok konstrüksiyonlarda plâstiklerin metallerle birlikte belli bir uyum içinde kullanılması ayrı bir çalışmayı gerektirir.
Plâstiklerin metallerle birlikte kullanılmasına başka bir örnek olarak küçük radyolarla, işitme aparatlarında vb. yerlerde uygulama alanı bulan basılı devreler (iletkenler) gösterilebilir. Bu usulde, yalıtma gereci üzerine elektrik iletkenliği bulunan baskı mürekkebiyle elektrik devresini oluşturacak iletkenlerin plânı basılır. Baskı mürekkebinin iletkenliği, içine biraz metal tozu veya grafit katılarak yükseltilebilir. Basılı devrelerde çeşitli aparatların bağlantısı baskı kontağı veya lehimli papuçlarla olur.
Plastiklerin çok daha geniş olarak kullanıldığı alan, radyo, televizyon ve radar endüstrisidir. Bu alanda plâstikten bobinler, kondansatörler, lâmbalar vb. parçalar üretilir. Çok hassas (duyarlı) parçalar, ester reçinesi, epoksil reçinesi veya PV —Karbozol içine daldırılarak kaplanır.
Lâmba soketleri, polyamit lifleri veya Floretilen ile karıştırılmış Fenoplâstlardan yapılır. Elektrik iletken telleri en çok plâstikle enprenye edilmiş (plâstik emdirilmiş) cam elyafı ile izole edilirler.
Bu alanda silikonun da çok kullanıldığını daha önce belirtmiştik. Silikon, sıcaklığa karşı dayanıklı olması gereken cihazlardaki kablo ve transformatörlerde kullanılırsa, onlara yüksek özellikler kazandırır.
Plastiğin Kullanım alanları – Taşıt Araçları Endüstrisi
Bu alanda daha çok hafif, yorulma direnci yüksek, hava koşullarına dayanıklı ve esneklik modülü olabildiği kadar yüksek plâstikler kullanılır. Başlangıçta otomobil endüstrisinde plâstiklerin kullanılması büyük bir anlayışla karşılandı. Kalitenin yükseltilmesi istenen yerlerde, plâstikler bol bol kullanma alanı buldu, önce kumaşın yerine uygun plâstiklerin geçmesine rıza gösterildi. Daha sonraları diğer küçük parçalar, örneğin, tutamaklar, elektrik dağıtım tabloları, kolçaklar, direksiyon tekerleri de plâstikten yapılmaya başlandı. Otobüs, tramvay ve diğer taşıt araçlarının pencere camları artık akrilglasdan yapılmaktadır.
Otomotiv sektöründe kullanılan plâstik türlerinin başlıcası şunlardır : Fenoplâstikler, selülozasetat, polistrol, Akril reçineleri, PVC vb. plâstiğin büyük bir ilgiyle kullanıldığı yerlerin başında, saç karoseri endüstrisinde, titreşimleri önlemek için yapılan uygulamalar gösterilebilir. Bu amaçla yutucu maddelerle karıştırılan plâstik, saçın iç yüzüne püskürtülür. Bu amaçla dişli kutuları için püskürtülen ve gürültüyü azaltıcı etkisi olan plâstik boyalar da vardır.
Yapay gereçler, doğrudan doğruya araç karoseri yapımında da kullanılmaktadır. Bu amaçla Ester plâstikleri kullanılır. Bu tür üretim Amerika’da, Almanya’da ve ülkemizde seri olarak yürütülmektedir. Plâstik karoseri, küçük serilerde saç karoseriden daha ucuza mal olmaktadır. Ayrıca plâstik karoseri daha hafiftir. Bir başka iyi tarafı da kıvrılmamasıdır. Herhangi bir çarpışmada oluşan çatlamalar çok kolay şekilde kaynatılarak tekrar eski durumuna getirilir.
Kamyon ve yük vagonlarının da Fenoplâst, Aminplâst, selülozasetat, Polistrol, Akrilreçinesi, PVC vb. plâstiklerden yapımı sürdürülmektedir.
Ambalaj Paketleme Endüstrisinde Plastiklerin Kullanımı
Ambalaj endüstrisinde kullanılan plâstiklerin seçimi yerinde olursa amaca uygun bir sonuç elde edilir. Plâstik, her şeyden önce hafiftir, zehirsizdir, kokusuz ve tatsızdır, genellikle saydamdır. Bundan başka kimyasal maddelere karşı belli bir dayanıklılığı vardır.
Ambalaj endüstrisinde en çok bant, kap, örtü (kılıf), vernik ve boya olarak kullanılır.
Ayrıntılı bilgi için BKNZ : Ambalaj ve paketlemede kullanılan plastikler
Plastiğin kullanım alanları – Ev ve Mutfak Eşyaları
Plâstik gereçler ev eşyası yapımında çoktandır kullanılır. Bu alandaki uygulama, sınırsız denecek kadar geniş olmuştur, ilkel madde olarak, hem sertleşen plâstikler ve hem de termoplâstlar kullanılır.
Genellikle birçok plastiğin karışımından oluşan birleşik plâstikler kullanılır. Örneğin ; bir traş makinesinde altı çeşitten az plâstik kullanılmaz.
Fenoplâst Aminoplâst, polistrol, Akrilplâst, polyamit ve püskürtme plâstikleri bu amaçla kullanılan gereçlerdir.
Makine İmalatında Plastik kullanımı
Plastiklerin kullanım alanları arasında makine imalatı da vardır. Dişli çark yapımında uzun zamandan beri yapay maddelerden oluşan levhalar kullanılır. Levhalar dişli çarkların genişliklerine uygun kalınlıktaki plâkalar şeklinde kesilir. Bu gün, yuvarlak çubuk biçiminde dişli gereçleri piyasada bol olarak bulunur. Çubuk biçimli gereçlerden yapılan dişli çarklar, daha dayanıklı ve daha ucuz olur. Aynı tür gerecin başka bir kullanma alanı sürtünmeli yataklardaki yatak zarflarıdır. Bu tür zarflar özellikle, hadde düzenlerinde, parçalama makineleri ile çimento değirmenlerinde vb. ağır makinelerde kullanılır.
Plâstiğin önemli kullanım alanlarından birisi de saçların işlenmesine yarayan alet ve takımların üretimidir. Bu amaçla, cam elyafı veya asbestle güçlendirilmiş Fenol reçinesi ile Epoksi reçinesi veya ester reçinesi kullanılır. Kalıpların matrisleri (ait parça) plâstikten dökülürken, kenarlara çokluk metal bantlar veya köşebentler yerleştirilir.
İnce İşlerde Plastik Kullanımı
Plastiğin kullanıldığı yerler arasında, Saatçilik, optik, ölçü aletleri vb. İnce işler de vardır. Parçalar, tutamaklar, örtüler, kutular genellikle her arzuya uyan plâstiklerden ve en çok da sertleşen plâstiklerden (Duroplastlar) yapılır.
Optikle ilgili çeşitli üretimde, ölçü aletleri, büro makineleri ve aydınlatma endüstrilerinde de plâstikten çok yararlanılmaktadır.
Plastiklerin Başka Kullanım Alanları
Zımpara taşlarının yapımında birleştirme gereci olarak fenol reçinelerinden yararlanılır. Sürtünmeli kavramalarda ve otomobillerdeki fren plâka veya balatalarının yapımında asbest liflerin yapıştırılması için fenoplâstik veya stiren lâstikleri kullanılır.
Aletlerin sapları, kolları, ark kaynağında kullanılan koruyucu perde ve duvarlar, vidalı birleştirmelerin her çeşitinde, çarklar, kapaklar, kutular vb. parçalar için plâstiklerden yararlanılır. Ayrıca oyuncaklar, vakit geçirme eşyaları, örneğin, bebekler, toplar, otomobiller, model demiryolu vagonları; köpük çıkaran pipolar, zarlar, oyun bilyaları, renkli güneş gözlükleri, maskeler, balıkçı takımları, plaj topları, perdeler, kılıf ve örtüler, bavullar, el çantaları, torbalar, çeşitli giyim eşyaları, düğmeler, zincirler, küpeler, bilezikler, yağmurluklar, diş fırçaları vb. tuhafiye eşyaları ile yapı endüstrisindeki çeşitli gereçlerde plâstikler kullanılır.
Plastiklerin kullanım alanları her geçen gün artmaktadır. Plastiğin Kullanım alanları üzerindeki gelişme ve araştırmaların ne zaman sona ereceği veya duraklama devrine gireceği hakkında şimdiden kesin bir şey de söylenemez.