Bu yazının konusu vidalar olacak. Bu yazıda, vida nedir? vida geometrisi, helis, helis adımı.İç ve dış vida. Saplama, somun, Vidanın elemanları, hatve (adım). Sağ ve sol vida. Diş profillerine göre vidalar. Metrik ve whitworth vida sistemleri gibi kavramları açıklayacağız. İçerik menüsü aşağıdadır:
Vidalar Hakkında Genel Bilgi
Silindirik veya konik yüzeylere, eşit adım ve aynı profilde açılan helis kanallara vida denir.
Vidalar, bağlantı elemanı olarak kullanılabildiği gibi, hareket ve kuvvet iletiminde de kullanılır.
İlgili Konu BKNZ: Vida Çeşitleri Konu Anlatımı
Helis : Bir silindirde belirli bir noktadan belli bir açı ile bir devir yaptırıldığında meydana gelen bir dolanıma helis denir. Üçgenin taban kenarı silindir çevresine eşit olduğundan bir dolanma sonunda BC kenarı A noktasına gelir (p) yüksekliği helis adımı olur.
Helis açısı yani adım küçük olursa vidanın oto blokajlığı artar. Helis açısının (adımın) küçük olduğu bağlantı vidaları yani üçgen vidalar iyice sıkıldıktan sonra muhtemel darbelerin etkisi ile kendiliğinden kolayca çözülmez.
Helis açısı (adımı) büyük olan vidalar da vardır. Fakat bunlar bağlantı vidaları olarak değil hareket vidaları olarak kullanılırlar.
İç vida ve dış vida
Dış yüzeyine vida açılmış bağlantı elemanlarına, başları varsa CİVATA, başları yoksa SAPLAMA denir.
İç yüzeyine vida açılmış bağlantı elemanlarına ise SOMUN denir.
Vidanın Elemanları
Adım (Hatve) : Vidalarda bir diş dolusu- bir diş boşluğu arası meesafeye verilen isimdir. Birbiriyle eş çalışacak olan iki vida (Somun ve civata gibi) profil tipleri ve adımları aynı olmalıdır.
Metrik vidalarda anma çapı, Diş üstü çapına eşittir. Yani diş üstü çapı 30mm olan bir metrik vida M30 Adıyla anılır.
Sağ vida ve sol vida nedir ?
Bir vidanın sağ vida ya da sol vida olduğunu nasıl anlarız ?
Vidalar sıkma ve ilerleme durumuna göre isimler alırlar. Sıkıldığında sağ yönde ilerliyorsa sağ, sol yönde ilerliyorsa sol vida denir.
Bir diğer deyişle: saat ibresi yönünde sıkılıyorsa sağ helistir. Saat ibresinin tersi yönünde sıkılıyorsa sol helis vidadır.
Vidalarda Diş profilleri
Vidalar değişik amaçlarla, değişik diş profillerinde üretilebilirler. Bu farklı diş profilleri aşağıda verilmiştir.
A- Metrik Üçgen vida: Tepe açısı 60 derecedir. Bağlantı amaçlı kullanılır.
B- Whitworth üçgen vida: Tepe açısı 55 derecedir. genelde sızdırmazlık amaçlı bağlantı vidasıdır.
C- Kare vida: hareket ve kuvvet iletiminde kullanılır.
D- Trapez vida: hareket iletiminde tercih edilir.
E- Testere Vida: tek yönlü kuvvetleri ve hareket iletiminde kullanılır.
F- Yuvarlak vida: Daha çok tozlu ortamlarda, hareket ve kuvvet iletiminde kullanılır.
Vidalarda Ağız sayısı
Vidaya alından bakıldığında birden fazla ağız görülüyorsa çok ağızlı vida denir.
Çok ağızlı vidalar, devir sayısının az, fakat ilerlemenin fazla olması istenen yerlerde kullanılır. Bir tam devirde, 3 ağızlı bir vidanın ilerleme hızı, tek ağızlı vidaya nazaran 3 kat fazladır.
Vidalı preslerin milleri, işkencelerin vidaları, bazı mengenelerin vidaları, çekme aparatları ,ve kameraların hareket düzenleri çok ağızlı vidalardandır.
Vidaların Standardizasyonu – Vida sistemleri
Herhangi bir makinede bir bağlantı vidasının bozulduğunu ya da kaybolduğunu düşünelim. Satın alacağımız vidanın makinedeki yerine oturması için birebir kaybolan vidanın aynısı ölçülerde olması gerekecek. Yoksa vida yerine oturmaz, sıkma yapmaz, ya da eskisi kadar verimli çalışmaz.
Bu gibi olumsuzlukların önüne geçmek için vidalarda standartlaşma yoluna gidilmiştir. Vidalarla ilgili Dünya çapında iki tip standart sistem bulunur. METRİK ve WHITWORH
Metrik Sistem Vidalar
TS 61/1’de tanımlanan metrik vidalarda, vida elemanlarının boyutsal birimi mm’dir. En çok kullanılan üçgen profilli vidalarda, Metrik dişli vidanın diş tepe açısı 60° dir. Vidanın en önemli elemanı olan adım, iki diş tepesi arasındaki mesafedir. Metrik vidalarda adım, milimetre cinsinden belirtilir. Vidanın elemanları adıma göre hesaplanır ve metrik vidanın ölçüsü, diş üstü çapına göre verilir.
Whitworth Vidalar
Whitworth, Parmak sistemi diye de bilinir. İngiliz Ölçü birimi INCH temel alınarak oluşturulmuştur. INCH sisteminde 25.4 mm = 1 INCH = 1 parmaktır.
1 INCH, kısaca 1” şeklinde ifade edilir.
Whitworth sisteminde vidanın adımı = Parmaktaki diş sayısıdır.
Diş tepe açısı 55°dir. Whitworth vidalarda dişleri oluşturan üçgenin tepeleri üçgenin teorik yüksekliğinin 1/6’ sı kadar kesilerek yuvarlatılmıştır. Boşluksuzdur. Bu yüzden, sızdırmazlık isteyen boru vidaları parmak sistemine göre imal edilir.
Vida Açma Yöntemleri
Vidalar nasıl üretilir merak etmiş miydiniz? Vida imal etmenin birkaç değişik yolu vardır. Bunlardan aşağıdaki kısımda bahseceğiz.
Torna ve Otomat Tezgahlarda vida açma
Üzerine vida açılacak parça, uygun boyda kesilerek torna tezgahına bağlanır ve talaş kaldırma yoluyla vida açılır. Vida adımına uygun olarak sabit hızda ilerleyen bir kesici takım (vida kalemi), sabit hızda dönen iş parçası üzerinde helisel bir yol açar.
Vida açma işlemi, Üniversal ya da CNC (Bilgisayar kontrollü) torna tezgahlarında yapılabildiği gibi, seri üretim söz konusu ise Otomat tezgahı denilen tezgahlarda yapılır.
Ayrıntılı bilgi için bknz: Tornada vida açma
Kılavuz ve pafta kullanarak vida açma
Daha çok, küçük çaplı vidalar açılırken kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntemde pafta ve kılavuz adı verilen takımlar kullanarak vida açılır.
Deliklere vida açılırken pafta, silindirik dış yüzeylere vida açılırken Kılavuz kullanılır. Kılavuz ve pafta, HSS çelikten yapılmış, bünyesindeki kesici dişlerle, istenen adım ve profilde izler açan kesici takımlardır.
Ayrıntılı bilgi için BKNZ: Kılavuz çekme
Haddeleme Yoluyla vida açma
Civata yapılacak malzeme, verilmek istenen vida profilinin açınımını sağlayan yivli levhalar arasında sıkıştırılarak yuvarlanması sağlanır. Bu işlem 16 mm den küçük çaplar için soğukta yapılır. Büyük çaplar sözkonusu ise sıcak haddeleme yapılır.
Civataların büyük kısmı bu yöntemle yapılır. talaş kaldırma olmadığından elyaf kesilmesi yoktur. Yüzeyde pekleşme olur ve mukavemet artar.
Somunlarda presle ilk şekillendirmeden sonra vida dişlerini talaş alarak açma zorunluluğu vardır.