Teknik resim dersleri bölümündeki bu yazımızda ölçülendirme nasıl yapılır. Ölçülendirme yapılırken nelere dikkat edilir. Boyut ve konum ölçülendirmesi nedir? Temel ölçülendirme kuralları nelerdir. Ölçülendirmede yapılan hatalar gibi konuları işleyeceğiz.
Bir teknik ressam , bir resmi ölçülendirirken o parçanın hangi yapım sırasına göre yapılacağını , yapım metodlarını , parçanın bitmiş haliyle makina üzerindeki görevini zihinde canlandırmalı ve ondan sonra resmi ölçülendirmelidir. Ölçüler resim üzerinde öyle belirtilmeli ki işçi asla hesap yapmak ve resmi ölçmek zorunda kalmasın.
Ölçülendirme elemanları
Ölçülerin resimlerde gösterilmeleri dört çizim elemanı ile oluşturulur. Bunlar aşağıdaki resimde gösterilmiştir.
Ölçü kenar çizgisi
Ölçü oklarının biraz ötesine taşırılırlar. Taşırma miktarı, ölçü oku ve çizgisinin büyüklüğüne bağlı olarak değişir.
Ölçü çizgisi
Parçaların biçimini oluşturan şekil elemanlarının boyutlarını ve yerlerini belirten, uçlarına ok konulan sürekli ince çizgilerdir.
Ölçü okları
Oku oluşturan kenarlar arasında 1 e 3 oranı bulunur. Boyları, ölçü çizgisinin büyüklüğüne göre (3-5) mm arasında değişir.
Ölçü
Ölçü çizgisinin üst ortasına ve çizgiden biraz açığa yazılırlar. ölçülerin yükseklikleri eşit olur ve genel olarak 2,5 veya 3 mm yüksekliğinde oluşturulurlar.
Boyut ve konum ölçülendirme nedir?
Boyut ölçülendirmesi
Makina parçası üzerindeki geometrik şekillerin ölçülendirilmesine boyut ölçülendirmesi denir.(Aşağıdaki örnek)
Bu örnekte imalatçıya parça boyutlarını veriyoruz. Delik delmek için kullanılacak matkap çapını veriyoruz. Ancak yine de eksik bilgiler var, örneğin , delik nerede olacak ? İki delik arası mesafe ne kadar olacak?
Konum ölçülendirmesi
Makina parçası üzerindeki geometrik şekillerin parça üzerindeki konumlarının ölçülendirilmesine konum ölçülendirmesi denir.(Aşağıdaki örnek)
İmalatçının yukarıdaki parçada deliğin nereye ne kadar uzaklıkta olduğunu bilmesi gerekir. Bu bilgiyi vermezsek aksaklık yaşanır.
Boyut ve konum ölçülendirme nasıl yapılır
Boyut ölçülendirmesinde olsun , konum ölçülendirmesinde olsun yukarıdaki gibi dağınık görünen bir ölçülendirme yerine aşağıdaki gibi derli toplu görünen bir ölçülendirme tercih edilir. Ölçülendirmeler arasındaki farklara dikkat ediniz.
Aslında, teknik resimde ölçülendirme; ”boyut ve konum ölçülendirmesinin, ölçülendirme tekniklerini ihlal etmeyecek , resme bakanın kafasını karıştırmayacak ve imalat tekniklerine ters olmayacak biçimde bir arada kullanılmasıdır.” diyebiliriz.
Bir yapım resminde hem boyut hem de konum ölçülendirmeleri bulunur.(Yukarıdaki şekil) Bunlardan birisinin ihmal edilmesi üretim aşamasında sıkıntılar yaratacaktır. Delik delinecek yeri bilen ancak deliğin çapını bilmeyen bir usta düşünün.
Not: Konum ölçüleri verilirken silindirlerin en iyi göründüğü üst görünüşlerde verilmelidir.(Yukarıdaki örnek)
Seri ve paralel konum ölçülendirme nasıl yapılır
Aynı doğrultuda ve ortak bir eksende bulunan çok sayıda ve eşit karakterdeki şekillere ait yerleştirme ölçülerinin zincirleme olarak verilmesi şekline SERİ ÖLÇÜLER denilir.
Yerleştirme ölçülerinde oluşacak hataların toplamı, parçanın kullanılmasında bir sakınca teşkil etmediği durumlarda yukarıdaki gibi bir ölçülendirme uygulanabilir.
Aynı parçaya ait başka bir ölçülendirme stili.(yukarıdaki şekil) Aynı doğrultuda verilen seri ölçülerde oluşması muhtemel hataların toplamı, parçaların kullanılmasında sakıncalı olduğu hallerde bu tip ölçülendirme uygulanır.
Ölçüler birbirinin tekrarı ise, tek tek ölçülendirme yerine yukarıdaki gibi tekrar sayısı x ölçü şeklinde de ölçülendirilebilir.
Ölçülerde oklar normal olarak ölçü bağlama çizgilerinin arasına, yer olmadığı hallerde dışarıya da konulabilir. Zincirleme konulan ölçülerde yer darlığı nedeni ile ölçü oku konulamayan hallerde, karşılıklı iki ok yerine, siyahlatılmış ortak noktalar konulabilir.(Yukarıda)
Paralel konum ölçülendirme nasıl yapılır
Bazı durumlarda konum ölçülerinin belirli bir referans noktasına göre verilmesi gerekir. Bu tip durumlarda paralel ölçülendirme tercih edilir.
Yukarıda, aynı parçanın iki farklı ölçülendirmesi verilmiş. Ölçü çizgileri, zorunlu haller dışında, birbiriyle kesişmemesi gerekir. Soldaki resimde bu kural ihmal edilmiş. Ve yine soldaki ölçülendirmede 2.parçanın ölçülendirilmesinde göze hoş gelmeyen bir şeyler var.
Ölçülendirmenin temel kuralları
Ölçüler, çeşitli görünüşlerde tekrar tekrar yazılmamalı veya değişik usullerde tekrarlanmamalıdır. Parçanın yapımı için gerekli olmayan ölçüler konmamalıdır.
Ölçüler, parçanın takılacağı yer ve imalat metodu göz önünde tutularak , kontrol ve markalamayı kolaylaştıracak yüzey veya eksenler arasında konmalıdır. Örnek olarak yukarıdaki parça için eksenler arası mesafe, matkap ucunun ilerleme miktarını bilmemiz açısından önemlidir.
Ölçüler öyle verilmeli ki , yapım anında işçi herhangi bir yerin ölçüsünü hesaplayarak veya resimden ölçerek bulmak zorunda kalmasın.(Yukarıdaki örnekte, ilk resimde işçi, parçanın tam boyunu hesaplamak durumunda kalır.)
Ölçüler , parçanın biçiminin en iyi belirtildiği görünüşlerde verilmelidir. Mecbur kalmadıkça görünmeyen kenarlardan ölçü verilmemelidir. Ölçüler gerçek büyüklükte görünen görünüşlerde verilmelidir. (Örnek olarak yukarıdaki resimde 40 mm çapındaki deliğin ölçülendirilmesi, görünmez çizgilerin olduğu profil görünüşte verilmiş olsaydı bu hata olurdu.)
Ölçü okları ve ölçü sınır çizgilerinin birbiriyle kesişmemeleri için tam boy ölçüleri en dışa ve içeriye doğru küçük ölçüler yerleştirilmelidir.(yukarıda)
Ölçü sınır çizgileri iki görünüşü birleştirmemeli , verilen ölçü sadece bir görüşe ait olmalıdır.
Ana çizgiler ölçü çizgisi olarak kullanılmamalıdır.
İşlenmemiş yüzeylerden ölçü verilmemesine dikkat edilmelidir.Yukarıdaki resimde verilen 15 ve 45 ölçülerinde olduğu gibi, ölçüler , işlenmiş yüzeye göre, veya pürüzlü yüzeyden vermek gerekiyorsa eksenlerden verilmelidir.
Ölçü çizgileri mümkün olduğu kadar birbirini kesmemelidir.(yukarıda)
Eksen çizgisi uzatılarak ölçü sınır çizgisi görevini görebilir.(yukarıda)
Eksen çizgileri iki görünüşü birleştirmemelidir.
Ölçü rakamları kağıdın alt tarafından ve sağından okunacak şekilde yazılmalıdır.
Mecbur kalınmadıkça, taranmış yüzeylerden ölçü çizgisi geçmemeli, ölçü konulmamalıdır. Konulursa , rakamın yazıldığı yerdeki tarama çizgileri silinmelidir.
Açıklama yazıları daima kağıda göre yatay yazılmalı ve kısa , öz olmalıdır.
Merkezi belli olmayan yayların yarı çap ölçülerinin önüne R yarı çap işareti konmalıdır.
Konik yüzeylere tornacı için gerekli açı veya koniklik belirtilmelidir.(yukarıda 60º ile gösterilen kısım)
Yapım anında kendiliğinden meydana gelen yüzeylere ölçü konulmamalıdır.(Yukarıdaki örnekte X ile işaretlenmiş ölçüler)
Bu yazımızda ölçülendirme nasıl yapılır merak edenler için resimli anlatım sunduk ve ölçülendirmenin yapılışı hakkında genel bilgiler verdik. Sonraki yazılarımızda detaylı ölçülendirme teknikleri ve ölçülendirme kurallarını detaylıca işleyeceğiz. (Çap, radius, pah ölçülendirme, koniklerin ölçülendirilmesi vb.) Faydalı olması dileklerimizle.