Mastarlar ölçü taşıma, markalama, konumları ayarlama ve kontrol etme işlemlerinde kullanılır.
Mastarlar sadece kontrolü yapılacak cismin istenilen şekilde olup olmadığını veya olması gerekli ölçülerden sapıp sapmadığını tespit için kullanılır. Kontrol, ya evet/hayır, ya geçer/geçmez, ya da iyi/kötü olmak üzere sonuçlandırılır. ölçme işlemi çok çabuk ve kolay yapılmasına rağmen, sayısal bir okuma (test) değeri vermediği için ölçme amacından ziyade kontrol amacına dönük kullanılır.
Mastar Neden Kullanılır?
Üretim hattında üretilen parçaların, önceden belirlenen özellikleri taşıyıp taşımadıklarından emin olmak için, aşağıda da verilen, iki yöntem bulunmaktadır.
a) Ölçüm aleti (Kumpas, mikrometre, koordinat ölçüm cihazları gibi) ile ölçme
b) Mastar kullanarak limitler içerisinde üretilip üretilmediklerini belirleme
Ölçüm aleti ile ölçme, elbette, daha iyi olan yöntemdir fakat bu yöntem, her imal edilen ürünün üzerindeki çoğu ölçüyü kontrol etmek için kullanışlı değildir. Ayrıca, gereğinden daha yüksek doğruluğa erişmek, yapılan işi ekonomik olmayan bir hale sokar. Mastar kullanmak bunu da engeller. Ürünün kabul edilebilir aralıkta bir ölçüde olması yeterlidir.
Mastarların Avantajları
- Daha hızlı denetleme sağlar: Kontrol süreci, ölçüm aleti ile yapılandan daha kısa sürede yapılır. Bu sayede, üretim hattındaki denetleme için gerekli süre en aza düşürülür.
- Seri imalat için oldukça uygundur: Mastarlar, çeşitli boyutları kontrol etmek için seri imalatta kullanılmaya en elverişli denetleme aletleridir.
- Yüksek nitelikli çalışan gerektirmez: Mastarlar, yeterli niteliğe sahip kişiler tarafından rahatlıkla kullanılabilir.
- Hem doğrusal hem geometrik özellikler kontrol edilebilir: Uygun şekilde tasarlanmış mastarları kullanarak hem doğrusal hem de geometrik özelliklerin her ikisi de eş zamanlı olarak kontrol edilebilir.
- Ekonomiktir: Hem kendi maliyetleri ekonomiktir, hem de denetlemeye harcanan maliyeti düşürürler
Mastarların Dezavantajları
- Gerçek boyutu göstermezler: Mastarlar, parçalara ait gerçek boyutları göstermezler. Zaten üzerlerinde, çelik cetvellerde olduğu gibi ölçü skalası bulunmaz. Onlar yalnızca, kontrol edilen parça boyutlarının istenilen tolerans bölgesinde olup olmadıklarını gösterirler.
- Aşınma problemi yaşarlar: Kullanma esnasında parça ile temasları sonucu aşınırlar ve hatalı kontrol yapılmasına sebep olabilirler.
- Daha ince toleransların kontrolünde zorluklar: Tolerans değerleri inceldikçe (1,3 µm gibi) mastarların fiyatları ekonomik olmayan boyutlara ulaşır. Zaten bu tolerans aralığına sahip bir mastar, aşınmadan daha çabuk etkilenir. Bu sebeple, onları üretim hattında kullanmak uygun değildir.
Mastar Çeşitleri
Mastarlar normal olarak sınır ölçülerini oluşturan ölçü ve şekilleri temsil eder. Bunlar, blok mastarlar, sınır mastarı ve profil mastarı olmak üzere kendi aralarında ayrılırlar.
Mastar Çeşitleri İle ilgili Detaylı bilgi için BKNZ: MASTAR ÇEŞİTLERİ
Mastarlarla Çalışma Kuralları
Kullanılmadan önce tüy bırakmayacak bir ipek bezle temizlenir. Tozlar kıl fırça ile silinir.kullanıldıktan sonra mutlaka asitsiz bir vazelinle yağlanmalıdır.Aşınmış olanlar kullanılmamalıdır.
Bir ölçü için bir araya getirilecek mastar sayısı toplam hatayı etkilemesinden dolayı mümkün olduğunca az sayıda mastardan oluşmalıdır.
Mastarlar 8 saatten fazla bir süreyle temas ettiği yüzeyde kalmamalıdır. çünkü uzun süreli beklemelerde çelik gövdelerde soğuk kaynaklama olayı meydana gelebilir.