Kasnaklarda, kasnak çapları ile dönüş sayıları arasındaki bağıntı konusunda, kayış kaymasına da değinilmişti.Kayış kasnaklarda sürtünme ve kayış kayması konulu yazımızla makine elemanları yayınlarına devam ediyoruz .
Kayış kayması neden olur?
Kasnak ile kayış arasındaki sürtünme kuvvetinin az olması, kayış kaymasına neden olur. Böylece, döndüren kasnağın çevresinde alınan bir noktanın hızı, kayışın kasnak ile değen yüzeyi üzerinde alman diğer bir noktanın hızından daima büyüktür.
Kayış hareket halindeyken, kasnağın çevre kısmından, merkezine doğru radyal bir kuvvet oluşur. Bu kuvvetle, sürtünme katsayısı çarpılırsa, sürtünme kuvveti elde edilir. Sürtünme katsayısına, kasnak ve kayışın gereçleri, birbirine değen yüzeylerin pürüzlülüğü, kayışın yağlı olma miktarı, kayış hızına etki eder. Kayış hızı biliniyorsa sürtünme katsayısını, yaklaşık olarak şu formülle bulabiliriz :
2- kayış kollarından birinin gergin ve diğerinin ise gevşek olduğunu biliyoruz. Kayışın her iki kolunda da, kayışı çeken birer kuvvet vardır.
Kayışın, döndüren kasnağa doğru ilerlemesini sağlayan kuvvete (F1 ve diğer koldaki kuvvete de (F2) dersek; daima : F1>F2 dir. Bundan dolayı kayış kollarından biri, diğerine göre daha gergin olur.
Kayışla işletimde, iyi bir işletimin oluşabilmesi, (F1) ve (F2) kuvvetleriyle ilgilidir . Tek katlı kayışlarda, (F1) in (F2 ye oranı, üç olmalıdır.Kayış kollarına etki eden kuvvetlerin değişik olması, kayış kaymasını oluşturur.
Kayışın kaymasını azaltan önlemler
- Gergi kasnakları kullanmak.
- Kayışın sarılım açısını büyütmek.
- Hava sıkışmasını engellemek
- Kasnak Eksenlerinin Paralel Olmasına Dikkat Etmek
- Kayışı yağlamak
Kayış, gevşek olmamalıdır. Kayışın fazla gergin olması da, çalışmasını güçleştirir.
Kayış ile işletimlerde, kayışı germe düzenleri bulunur.
Şekilde, kayışı gerdirebilmek için iki düzen bir aradadır. Birinci de, (E) tablası üzerinde iki tane düşey doğrultuda (T) kanalı vardır. Başlan bu kanallarda bulunan (D) cıvatalar gevşek bırakılınca ağırlığının etkisiyle (A) elektrik motoru, aşağıya kayar ve kayışı gerer.
İkinci düzenle kayışın gerdirilmesi de makina gövdesi üzerindeki (G) cıvatalarıyla sağlanır. Alttaki (G) cıvatası ilertilirse (F) oynak kısım merkez olmak üzere tabla biraz döner ve dolayısıyla, (B) kasnağı kalkma yapacağından, kayış gevşer. Diğer durumda yapılan işlemde, kayış gerilir. Titreşimlerle ve zamanla (G) cıvatalarının gevşememesi için, (H) somunları ile kontra edilirler.
Gergi Kasnakları Kullanmak
Şekilde, yay ile ve Aşağıdaki şekilde de, ağırlık ile baskılarını sağlayabilen, gergi kasnaklarının kullanılışı görülüyor.
yandaki şekildeki (D) gergi kasnağının kayış üzerindeki baskısı, vidalı bir düzenle (E) yayını gevşetip veya gererek ayarlanır.
Gergi kasnağı ile kayış kaymasının azaltılması, iki bakımdan gerçekleşebiliyor. Birincide, kayışın gerilmesi ve İkincide ise, küçük kasnak üzerindeki kayışın (a) sarılım açısını artırmakla, olmaktadır.
kayış kasnaklarda sürtünme -gergi kasnağı kullanılarak kayışın gerdirilmesi(yukarıda). Bu düzende (D) ağırlığı, kol üzerinde oklar yönünde kaydırılarak, yukarıda sağdaki düzende ise, (D) ağırlıklarını azaltıp veya çoğaltarak ayarlanır. (D) ağırlıkları, özel şekilde hazırlanır.
Araç motorlarında krank milinden eksantrik mile hareket iletimi ve hareket zamanlama senkronizasyonu için kullanılan Triger kayışının gerdirilmesinde gergi kasnağı kullanımı (Yukarıda)
gergi kasnaklarının araç motorunda kullanılması (Yukarıda)
Kayışın sarılım açısını büyütmek
Kayışın kasnağa sarılım açısı mümkün olduğu kadar büyük olmalıdır. Kayışla işletimde, kayışın sarılım açısı, (150°) nin altına düşmemelidir. Biraz önce değindiğimiz gibi, gergi kasnakları ile kayışın sarılım açısı büyültülebilir. Gergi kasnağı kullanılmayacaksa, şunlara dikkat etmeliyiz :
A — Büyük kasnak çapının, küçük kasnak çapma oranı, altıdan fazla olmamalıdır.
Kasnak çaplan arasında önemli fark varsa, (Aktarmalı işletim) kullanılmalıdır. Burada (B) ara mili ve (C; D) ara kasnakları kullanılır. Böylece; elektrik motoru milinin dönme sayısı önemli oranda küçülerek (F) miline iletildiği gibi, kayış kayması da önemli miktarda azaltılmış olur.
B — Düz işletimde millerin merkezler arası (1) açıklığı, kasnak çapları toplamından büyük, yani: 1 > D + d olmalıdır.
Hava sıkışmasını engellemek
Özellikle geniş (250 mm. den fazla) kayışlarda, kayış ile kasnak arasında sıkışan hava, kayışın kaymasını artırır. Bunu önleyebilmek için, kasnağın ispiti üzerine, ( — 15 mm.) çaplı delikler delinmelidir.
Aynı amaç için (V) yuvalı kasnaklarda, (Kamalı lastik V – kayış) kullanılabilir. Kamalı lastik V-kayışların diğer V – kayışlara göre bükülmeye daha elverişli olduğu için, küçük çaplı kasnaklarda kullanılmaları, oldukça başarılıdır.
Kasnak Eksenlerinin Paralel Olmasına Dikkat Etmek
Kasnakların eksenleri birbirine, tam paralel olmalıdır. (Yarım dönük ve köşeli işletimler hariç.)
Kösele kayışlan kullanırken, kasnağın çevresi ile kayışın, düzgün ve sert (Hayvan derisinin etli kısmı değil de, kıllı tarafı) olan (f) yüzeyi değmelidir.
Kayışı Yağlamak
Kayış kurursa, kayması artar. Kayışlarda hangi yağ kullanılmalı? Bu durumda kayışı, zaman zaman temizleyip içyağı veya saf balina yağı ile yağlamalıyız.
Kayışlarda makine yağı kullanılmalı mı ?
Kayışı, makina yağlarıyla temas ettirmemeliyiz. Çünkü : Makina yağları kayışın özelliğini bozar ve kaymasını artırır.Kayış kasnaklarda sürtünme önemlidir.
Kasnağın çevresine, torna tezgâhında, derinliği az (0,1 … 0,3 mm.) kanalcıklar açılmalıdır.